हिंदुस्तानातील मराठे आणि त्यांनी स्थापन केलेले मराठा साम्राज्य याचा शोध भाग २३१

 

हिंदुस्तानातील मराठे आणि त्यांनी स्थापन केलेले मराठा साम्राज्य याचा शोध

भाग २३१

तत्त्वासाठी लढणारे मराठे

डॉ. सदानंद मोरे

भाग २

अंताजीची दूरदृष्टी

राघोबादादाच्या भरारीमुळे अहमदशहा अब्दालीच्या सर्व हस्तकांना अफगाणिस्तानकडे पळ काढावा लागला, याचा उल्लेख झालेलाच आहे. रेणको अनाजी, रायाजी सखदेव आणि गोपाळ बर्वे या वीरांकडे लाहोरचा बंदोबस्त देऊन रघुनाथराव पुण्यास परतला; परंतु उत्तरेकडील मराठा मुत्सद्द्यांनी हा बंदोबस्त कायमचा व पक्का हवा, असा आग्रह पुणे दरबाराकडे धरला होता. मराठ्यांकडून डिवचला गेलेला अब्दाली सूड घेण्यासाठी परत आल्याशिवाय राहणार नाही, याची पुरती कल्पना मराठ्यांचा दिल्ली येथील प्रतिनिधी अंताजी माणकेश्‍वर यास होती. त्याने मे 1758 मध्ये राघोबाला लिहिले ः "जरि स्वामीची छावणी लाहोरप्रांती झाली, तरी वजीर पातशहास घेऊन छावणीस आपल्या जवळ घेऊ येतो. जरि करिता आपण काही आपली दहा हजार फौज ठेऊन इकडे येतील तरी हे दोघे सरदार आपल्या सरदारांजवळ ठेवतील. आपण येथे खासा छावणी करतील तेथेच हे खासा वजीर छावणी आपणाजवळ करतील. आपणावेगळे कोठे खासा निराळे रहात नाहीत. परंतु वजिराने व लहान-मोठे सर्वत्र म्हणतात, खासा छावणी न जाली तर पठाण मागती लाहोर प्रांती पावसाळा येतील. उगेच लोक म्हणतात ते सेवेशी लिहिले. करणे न करणे अखत्यार खावंदाचा.''

दुर्दैवाने अंताजीने बिचकत बिचकत दिलेल्या या इशाऱ्याचे गांभीर्य पेशवे दरबारास कळले नाही व मराठ्यांचा लाहोर प्रांतीचा अंमल अल्पजीवीच ठरला.