हिंदुस्तानातील मराठे आणि त्यांनी स्थापन केलेले मराठा साम्राज्य याचा शोध
भाग ३८९
सरजा सिवाजी जंग जीतन चलत हैं । (उत्तरार्ध)
भाग १९
यानंतरच्या राजकारणात व घरच्या कलहात महाराज इतके अडकले की त्यानंतर कर्नाटक भागात त्यांना जातीने पुन्हा जाता आले नाही. व पुढे ३ वर्षातच त्यांचे निर्वाण झाले. मात्र महाराजांच्या या दक्षीण दिग्विजयाने महाराजांनी स्वराज्याहून दुप्पट मोठा व सुपिक प्रदेश सव्वावर्षात आपल्या ताब्यात आणला. मुघलांचे आक्रमण झाल्यास "बफर" तयार करुन घेतले. दख्खनमधले पठाणांचे वर्चस्व जवळपास मोडीत काढले. एक सार्वभौम राजा म्हणून कुत्बशहाकडून मान्यता मिळवून घेतली. वरुन सुरुवातीच्या आपल्या स्वारीचा खर्च त्यांनी मोठ्या हुशारीने तहाआडून कुत्बशहाकडूनच वसूल केला. पश्चिम किनारपट्टिप्रमाणेच पूर्व किनारपट्टिचा बराच भाग प्रत्यक्ष अथवा अप्रत्यक्ष आपल्या ताब्यात आणला. अर्थात तिथून येणार्‍या मालावरती मराठ्यांना कर मिळत असे. शिवाय आता पश्चिम किनारपट्टिप्रमाणेच पूर्व किनारपट्टिवरती जे जातीवंत अरबी घोडे उतरत त्यांना स्वत:च्या ताब्यात आणून कुत्बशहा - विजापूरची घोड्यांची रसद नियंत्रणात आणली. त्या भागात इंग्रजांना शरण आणून आपल्या परवानगी शिवाय कुठलीही व्यापारी हालचाल करायला बंदि आणली.
महाराजांच्या सर्वात दिर्घ व सर्वात यशस्वी मोहिमेला आपण आजवर जवळपास दुर्लक्षित केले. महाराजांच्या इतर मोहिमा व त्यांचा राज्याभिषेक या घटनाच इतक्या रोमहर्षक आहेत त्यामुळेही असेल कदाचित पण दुर्लक्ष झाले हे खरे. तीच चूक निस्तरायचा हा त्रोटक प्रयत्न.
- सौरभ वैशंपायन.
======
संदर्भ,
१) शककर्ते शिवराय - श्री विजयराव देशमुख
२) महाराजांच्या मुलुखात - श्री विजयराव देशमुख
३) राजा शिवछत्रपती - श्री बाबासाहेब पुरंदरे
४) जनसेवा समिती, विलेपार्ले यांच्या दक्षीण दिग्विजयावरील अभ्यासवर्गातील श्री पांडूरंग बलकवडे, श्री चंद्र शेखर नेने व श्री महेश तेंडुलकर यांची व्याख्याने.
No comments:
Post a Comment