हिंदुस्तानातील मराठे आणि त्यांनी स्थापन केलेले मराठा साम्राज्य याचा शोध भाग ३८६

 

हिंदुस्तानातील मराठे आणि त्यांनी स्थापन केलेले मराठा साम्राज्य याचा शोध

भाग ३८६

सरजा सिवाजी जंग जीतन चलत हैं । (उत्तरार्ध)

भाग १६

सगळ्या घटना महाराज सावधपणे बघत होते. आता महाराष्ट्रात परतायला हवे हे त्यांनी ताडले. आपल्या हालचालींचा सुगावा लागू न देता महाराज ऑक्टोबर १६७७ च्या शेवटी रायगडकडे निघाले. महाराजांची पाठ फिरताच इतके दिवस दबून राहिलेल्या व्यंकोजींनी उसळी घेतली. कितीही नाही म्हंटले तरी महाराजांनी त्यांचा मुलुख जिंकला होता. तो परत मिळवण्यासाठी त्यांनी ४ हजार स्वार व ६ हजार पायदळ घेऊन हंबीरराव व संताजी भोसले यांच्या ६ हजार स्वार व ६ हजार पायदळावरती हल्ला करण्यासाठी निघाले. मात्र दोन्ही सैन्य काही दिवस एकमेकांच्या समोर तळ देऊन युद्ध होत नव्हते. मात्र १६ नोव्हेंबर १६७७ मध्ये तोंड लागले. महाराजांच्या सैन्याला माघार घ्यावी लागली. मात्र या माघारीची बोच हंबीररावांना लागली. त्याच रात्री त्यांनी अनेक दिशांनी व्यंकोजीराजांच्या छावणीवरती हल्ला करुन ३ सेनापती कैद केले, हजारभर घोडे, शेकडो तंबू हस्तगत केले. व्यंकोजींचे सैन्य पळून गेले. या लढाईचे वृत्त महाराजांना समजले तेव्हा ते परतीच्या वातेवरती तोरगळ प्रांती होते. त्यांनी एक समजावणीचे पण खरडपट्टी देखिल काढणारे पत्र व्यंकोजीराजांना पाठवले. पण त्याने व्यंकोजीराजांना शहाणपण आले नाही. मग मात्र महाराजांनी त्यांचा मुलुख जिंकायचे आदेश आपल्या सैन्याला दिला. अर्णी, बंगरुळ, कोल्हार, शिराळकोट असे व्यंकोजींचे मुलुख महाराजांनी जिंकले. अखेर व्यंकोजींच्या पत्नी दीपाबाईसाहेब यांनी व्यंकोजीराजांची समजूत घातली व रघुनाथपंतांना मध्यस्थ बनवून महाराजांशी तह करायला लावला. कोल्हार प्रांत महाराजांना दिला. महाराजांनीही मग जिंकलेले बंगरुळ, होस्कोट वगैरे प्रांत व पाच लाख उत्पन्नाचे तीन महाल दीपाबाईसाहेबांना अतीव आदरपूर्वक चोळीबांगडीसाठी दिले. व सात लाख होनांचा प्रदेश व्यंकोजीराजांना दूधभातासाठी दिला.

पण पराभवाचा सल व्यंकोजींना लागून राहिला. त्यांनी विरक्ती स्वीकारली. हे कळताच महाराजांनी त्यांना उत्साह देणारे पत्र पाठवले. "आम्ही तुम्हास वडील मस्तकी असता चिंता कोणे गोष्टीची आहे? ..... तुम्ही त्या प्रांते पुरुषार्थ करून संतोषरुप असलिया आम्हास समाधान व श्लाघ्य आहे की, कनिष्ठ बंधू ऐसे पुरुषार्थी आहेती .... पुरुषार्थ व किर्ती अर्जणे ... वैराग्य उत्तरवयी कराल तेवढे थोडे. आज उद्योग करुन आम्हासही तमासे दाखविणे."