हिंदुस्तानातील मराठे आणि त्यांनी स्थापन केलेले मराठा साम्राज्य याचा शोध भाग ३८७

 

हिंदुस्तानातील मराठे आणि त्यांनी स्थापन केलेले मराठा साम्राज्य याचा शोध

भाग ३८७

सरजा सिवाजी जंग जीतन चलत हैं । (उत्तरार्ध)

भाग १७

इथे एक खूप महत्वाची गोष्ट सांगाविशी वाटते आहे - जिंजीवरुन परत येताना तिरुवन्नमलाई या ठिकाणी आले. तेथिल अरुणाचलेश्वर शिवमंदिर व समोत्तिरपेरुमल देवालय ही दोन्हीहि मंदिरे भ्रष्ट करुन तिथे मशिदी उभारल्या होत्या. महाराजांनी त्या मशिदी पाडून पुन्हा त्या ठिकाणी शिवलिंगांची पुन: प्राणप्रतिष्ठा केली. त्या मंदिरांच्या मंडपासमोर महाराजांनी एक गोपूर बांधले. तसेच या मंदिराच्या पिछाडिवर असलेल्या टेकडीवरती दर त्रिपुरी पौर्णिमेला तुपाचा भव्य नंदादीप लावण्याची प्रथा अनेकवर्षे बंद पडली होती ती सुरु केल्याचेही सांगितले जाते. ती आजही कायम आहे.

तिथुन महाराज म्हैसूरच्या पुर्व भागात आले. त्यांच्या भयाने अनेक विजापूरी सरदार त्या भागातले किल्ले सोडून पळून गेल्याचे इंग्रजांनी नमूद केले आहे. छोट्या-मोठ्या पुंडाव्यांचा बिमोड करत कोल्हार, बाळापुर, कोप्पळ मार्गाने नोव्हेंबर १७६६ च्या पहिल्या पंधरवड्यात गदग प्रांतात आले. दक्षीणेतील अस्थिर परीस्थीती बघून कर्नाटक प्रांतापासून पन्हाळ्यापर्यंतच्या मुलुखावरती नियंत्रण आणण्याचा त्यांनी प्रयत्न सुरु केला. मात्र त्या भागात पठाणांचे प्राबल्य होते, खूप सैन्य नसल्याने प्रदेशाची सामरिक बाजू भक्कम करता आली नसली तरी आपले लष्करी डाक कर्नाटकात येत-जात राहिल याची सोय नक्कीच केली.

महाराजांना परतीच्या प्रवासात एकाच ठिकाणी कडवा प्रतिकार झाला. बेलवडी या ठिकाणी. तिथल्या गढीवरती दादाजी रघूनाथाने हल्ला केला. मात्र बेलवाडिच्या ठाणेदाराने कडवा प्रतिकार केला. तब्बल २ महिने त्याने हि गढी लढवली. तो मारला गेल्यावरती त्याच्या पत्नीने सावित्रीबाई किंवा मलवाई देसाई हिने त्यानंतरही एक महिना हा लढा सुरु ठेवला. अगदि मराठ्यांचे अनेक बैल पळवून नेले. अखेर मराठ्यांच्या रेट्यापुढे नाईलाजाने तिला शरण यावे लागले. मात्र ती आपल्या मुलाच्या रक्षणासाठी हे करत होती हे लक्षात आल्यावरती तिला महाराजांनी अभय देऊन आदरपूर्वक गढीचा ताबा परत तिलाच दिला.

महाराज तोरगळ प्रांतात असताना दक्षीणेच्या राजकारणाने मोठी कूस बदलली. औरंगजेबाने बहादूरखानाकडून कुत्बशहाचा व शिवाजीचा ब्म्दोबस्त हो नाहीये हे जाणून त्याला परत बोलावले व सगळी सूत्रे दिलेरखान पठाणाकडे दिली. त्याने बहलोलखानाशी हातमिळवणी केली. कुत्बशहाने मग त्याला काटशह देत विजापुर दरबारातील दिलेरखानाच्या विरोधातील लोकांना फितवले. सिद्दी मसाऊद त्यातील एक मोठे नाव होते. सतत युध्दरत राहून बहलोलखानाचा पक्ष दुर्बळ झाला होता. कुत्बशहाचा पाठिंबा असलेल्या सिद्दी मसाऊदला जिंकणे सोपे नाहि हे त्याने जाणले. आपला वकिल त्याने भागानगरला पाठवला. झालेल्या तहात असे ठरले की बहलोलखान आपली पठाणी फौज बरखास्त करेल व त्या बदल्यात सिद्दी मसाऊद त्याला सहा लक्ष होण देईल. शिवाय विजापूरचा किल्ला देखिल सिद्दी मसाऊदच्या ताब्यात देण्यात येईल असे ठरले. करार नक्की झाला. मुघलांकडून देखिल दिलेरखानाने या तहाला मान्यता दिली. मात्र त्याने सर्वांनी मिळून शिवाजीशी लढावे असे कलम घुसवले. या घटनां दरम्यान मोरोपंत नाशिक व इतर मुघली मुलखावरती चालून गेल्याने दिलेरखान बहुदा पेडगावला परतला. तिथून जव्हारला मोरोपंतांना अडवायला धावून गेला. पण मोरोपंत आधीच मोठी लुट घेऊन निसटले होते.